Овој пост кој е подолг и е напишан од страна на Илија Чубровиќ и претставува реобјавување на старите постови од артиклите на претприемач кои ќе бидат набргу избришани.
Франшиза значи привилегија, право, лиценца. Зборот потекнува од францускиот јазик и означува ослободување од товар (обврска, данок), осигурување против штети што можат да настанат за време на поморскиот транспорт.
Во The New Oxford Dictionary франшизата се дефинира како авторизација доделена од страна на влада или компанија на индивидуалец или група која им дава право до изведуваат специфични комерцијални активности.
Продавачот на франшиза се нарекува франшизер (franchisor), а купувачот на франшиза се нарекува франшизант (franchisee).
Singer во 1863 година, Coca Cola во 1882 година, General Motors во 1896 година први почнале со работење по пат на франшиза.
Кај нас има малку купени франшизи како што се Coca Cola, Pepsi Cola, McDonald’s, Holiday Inn, некои производители на цигари, козметички салони, школи за изучување на англиски јазик и сл.
Поволни продавачи на франшиза се: Mc Donald’s, Service-Master, Coca Cola, Pepsi Cola, Holiday Inn, Pizza Hut, Avis, Burger King…
Во огласите што се објавуваат во Wall Street Journal, The New York Times и USA Today можаат да се најдаат различни франшизинг можности.
Формирана е и Меѓународна франшизинг организација (IFA), а постои и Европска франшизинг федерација.
Меѓународната асоцијација ја дефинира франшиза како: континуирано сродство помеѓу продавачот на франшизата и купувачот на франшизата, во коешто целокупно знаење, имиџ, успех, производствени и пазарни техники на продавачот на франшизата се доставени до купувачот на франшизата за разгледување.
Постојат неколку видови на франшизата:
- Франшизите на производот. Карактеристика на оваа работење е тоа што купувачите на франшизата имаат право да дистрибуираат стока, а за тоа плаќат надомест.
- Производствената франшиза има широка употреба во индустријата. Франшизант има ексклузивно право да произведува и дистрибуира производ во одредена област.
- Бизнис франшизата е најпопуларна форма на франшиза (75 % од сите франшизи во САД). Понудувачот на франшизи нуди широк спектар услуги, а за тоа прима одреден надомест.
Франшизата е продавање на know-how, кој се пренесува преку прирачник (Operating Manual) и е деловна тајна. Знаењето може да се пренесува и усно, преку обука и со консултанции. Со франшизата се врши трансфер на технологија на работење. За да успее франшизата потребно е континуиран однос помеѓу продавачот и купувачот на франшизата. Односот продавач и купувач на франшиза е однос на симбиоза. Едниот му дава на другиот нешто што не би го имал кога би бил сам. Од оваа врска и двајцата добиваат и тие се меѓусебно зависни. Давателот на франшиза обично нуди и други видови услуга на почеток на работата.
Што добива продавачот на франшизата?
Стекнување и одржување на капитал, воспоставување на ефективна дистрибуцијска мрежа, намалување на пазарните трошоци, намалува трошоци, не ги поседува продавниците, нема свои вработени па не им обезбедува плата, осигурување администрација, обука на вработените. Продавачот на франшизата обично ќе побара почетна членарина, поради компензација на трошоците за избор на локацијата, извршениот тренинг и други услуги неопходни за успешен старт.
Ова е популарен начин да се отпочне бизнис, бидејќи нуди поголема сигурност во работењето. Кога ќе се купи франшиза, се станува дел од голема организација со сите предности што одат со тоа. Рекламирањето на поширок регион со реклами подготвени од централа е само дел од предностите.
Купувачот на франшизата се согласува да одржи одредени стандарди на операции специфицирани од продавачот. Тој плаќа одредена сума, а за возврат добива право да: Продава извесен производ или услуга, користи некое заштитено име, користи заштитни знаци, техника на операција или технолошки процес којшто го поседува на франшизата.
Предности на франшизинг системот
Франшиза претставува практицирање и користење на бизнис процеси на некој друг. Давателот на франшизата (франшизер) му дава права на купувачот на франшизата да ги дистрибуира производите на франшизерот, да ги користи техниките на продажба и трговската марка за одреден процент од продажбата на тој производ или услугата или за фиксна годишна цена. На тој начин претпримачот, купувач на франшизата добива готови производи и или услуги, добива разработени теники на продажба, адвертајзинг и трговска марка која веќе е позната на пазарот.
Постојат предностите во работењето со франшизите, бидејки по правило се работи за веќе проверени фирми кои нудат франшизи. Тоа не значи дека и новиот франшизер ќе биде достоен наследник на успешните франшизи, меѓутоа пред потпишувањето на договорот продавачите на франшизи ги проверуваат способностите на купувачот на франшизата као и пазарниот потенцијал и локацијата каде ќе функционира франшизата и доколку тие показатели се добри постојаат малку причини кои можаат да доведат до неуспехот на франшизата.
Предностите кои се добиват со франшизинг начин на работењето се:
- Со користење на франшизинг системот се намалува ризикот од евентуален неуспех на новите претпријатиа, бидејќи веќе развиените и стабилни претпријатија им продаваат франшиза на други, новоотворени претпријатија. Практиката во САД укажува дека во првите пет години од работата пропаѓат 80 % од новоотпочнатите бизниси, а со франшизинг системот на работење дури 97 % од започнатите бизниси успеваат да опстанат (овој процент варира во зависноста од годината кога е правено истражувањето, но предноста на франшизата останува).
- Сите клучни операции во процесот на производството и продажбата (дизајнот и стандардизираноста на производите и нивниот квалитет, заштитниот знак, рекламата итн.) претставуваат разработен систем на работа. Ова влева надеж за успешноста на работењето на новото претпријатие во франшизинг системот. Тука е и предноста во давањето на know-how во работата, вклучувајќи и финансиски средства.
- Претприемачот има пристап до сите техники, па не му треба големо искуство во работењето, односно тој може веднаш да отпочне со работа.
- Шпекулациите и манипулациите во работењето се минимални, бидејќи постои систем на финансиска и сметководствена контрола од страна на продавачите на франшизата, така што купувачот на франшизата е сигурен во исправноста на своето работење.
- Предноста на франшизинг системот се состои и во можноста да се привлечат поголем број потрошувачи отколку што тоа би можел самиот претприемач како и да се борат во конкуренцијата со останатите големи претпријатија.
- Продавачите на франшиза овозможуваат добивање различни консултантски услуги, реклама, обука на менаџери, маркетинг итн., што е многу корисно за самостојните претприемачи, особено на почеток на нивната работа. Тука се вклучени и процесите на развој и истражувачката работа, односно активностите кои самите претприемачи не би можеле да ги извршуваат поради низа лимитирачки фактори.
- Голема предност за купувачот на франшиза е можноста за добивање финансиска помош, преку финансирање на почетните активности во работењето, при купување на опрема и сл. Тука е и помошта во продажбата, маркетингот, во планирањето и во предвидувањето на продажбата.
- Продавачот на франшиза обично помага при изборот на адекватни локации, со што се зголемува можноста за поголем успех, што индивидуалните претприемачи честопати не можат да го обезбедат.
Кај нас овој начин на започнување на бизнис сеуште не се користи доволно од страна на претприемачите. Ова е особено заради тоа што како бизнис практика сеуште не е воспоставена и заради поголемиот почетен трошок на стартот. Но, би било пожелно да се разгледаат како опција како за започнување на бизнисот така и за развојот и растсот на веќе постоечкиот бизнис. На интернетот можете да најдете различни понудувачи на франшиза, Ваше е да ги изанализирате за нашите пазарни услови и да го остварите првиот контакт. Можеби франшизата ќе биде вистинскиот бизнис за Вас.
Недостатоци на франшизинг системот
Видовме дека постојат предности од работење во франшизинг системот. Но, како и секое друго работење и франшизи носат одредени негативности. Ни во овој начин на работење не е се идеално. Проблеми постојат, но доколку постои заеднички интерес тие проблеми лесно можат да се надминат, уште пред да се потпишат договорите. Кога ќе се потпишат договорите потешко се менуваат условите и се исправаат негативностите, но и тогаш сите опции се отворени и секој разумен продавач на франшизата нема да има никаков комплекс да промени или да ги подобри одредените неправилност на кои им укажуваат еден или повеќе купувачина франшизата. Така пред да се одлучите да започнете бизнис од тип на франшиза разгледајте ги некои од следниве недостатоци на системот.
Како поизразени недостатоци на франшизата како бизнис се:
- Продавачот на франшизата го диктира темпото и поставува правила на однесување, кои мораат строго да се почитуваат. Претприемачите стануваат зависни. Тие се повеќе менаџери отколку претприемачи, односно го губат својот индентитет, бидејки со долгогодишни договори цврсто се врзани во системот. Тезата дека идентитетот на претприемачите се губи со франшизинг системот некои автори ја отфрлаат со образложение дека независноста на претприемачот не може да биде апсолутна и дека честопати во практика е многу тешко да се процени независноста. Секое мало претпријатие, независно од неговата форма, е дел од широката мрежа на економска поврзаност и од некого зависи. Но сепак, како независнотс во поглед на идеи и реализација на тие идеи претприемачот губи. Доколку сте претприемч кој не сака зависности и правила на игри, тогаш франшизата не е вистинскиот избор на бизнис за вас.
- Бидејќи условите за работење ги поставува продавачот на франшизата се јавува нерамноправност при донесувањето одлуки.
- Договорот честопати го ограничува трансферот на сопственоста, што значи дека корисникот на франшизата не може секому да ја пренесе својата сопственост над одредена франшиза.
- Купувачот на франшизата може да биде оштетен бидејќи согласно договорот опремата и суровините мора да ги купува само од фирми одобрени од давателот на франшизата, иако на пазарот можеби има поевтина цена. Ова колку е недостаток може и да има предност. Токму затоа производите и услугите од типот на франшизите се со препознатлив квалитет. Не се овозможува на локален претприемач да ги менува глобалните својства и квалитетот на производот.
- Проблемите во франшизинг системот се заемни и за купувачот и за продавачот, бидејќи се поврзани во еден единствен систем на работа и дејствување. Тоа значи дека со лошото работење на купувачот на франшизата ќе му се наштети на угледот на продавачот на франшизата и обратно. Па затоа и продавачите на франшизата не се лесни при продажба и склопување на договор со купувачот.
- Се смета дека со франшизинг системот се зголемуваат трошоците на работата за 2-6 % па останува фактот дека почетните инвестиции во овој систем се помали, но дека на подолг рок постојните трошоци се поголеми отколку кога претприемачите би работеле сами.
- Корисникот на франшизата му плаќа одреден процент на продавачот од годишниот профит, со што го намалува сопствениот профит.
- Најновите истражувања ја побиваат тезата дека франшизите се сигурни, а неависните бизниси се несигурни од аспект на долготрајност.
Франшиза – изјава за откривање
Изјавата за откривање треба да биде темелна за да ги опфати сите прашањата кои се или кои ќе станат релевантни во понатамошен тек на работењето. Купувачот на Франшиза добива директни информации кои го засегаат и врз основа на понудените информации одлучува дали ќе отпочне бизнис врска со продавачот на Франшизата или ќе побара некоја друга опција за работење. Изјава за откривање треба да содржи следниве информации:
- Мора да се најде името на продавачот на франшизата под кое тој го води бизнисот, пазарниот знак и името и одредбата на основачот на компанијата.
- Директорите и шефовите за маркетинг, операции и обуката треба да бидат индентификувани по име и презиме, а треба да биде наведено и нивното работно искуство во претходните вработувања во текот на последните 5 години.
- Операторите треба да го прикажуваат временскиот период за кој тие ја продаваат франшизата. Ако основачот на компанијата продавал други франшизи, треба да бидат прикажани и имињата на тие франшизи и временскиот период кога тие се продавале.
- Продавачите на франшиза мора да покажат историјат за осудување, проневера, притвори, доколку ги имало.
- Објавената изјава мора да содржи банкротство на сите директори на франшизата, доколко ги имало.
- Франшизинг бизнисот, линијата на производство и можниот пазар мора да бидат потполно опишани.
- Мора да има листа со која се предвидува почетно плаќање кое треба да го направи купувачот на франшиза како: кирии, трошоци за инвестирање и други наплати.
- Треба да се достави до купувачот на франшизата листа на периодичните плаќања.
- Купувачот на франшиза мора да биде снабден со листа од личности со кои ќе биде потребно да соработува во текот на работењето.
- Изјавата мора да дава основа за пресметување какви приходи продавачот на франшизата има со луѓе кои треба да соработуваат со купувачот на франшизата.
- Продавачот на франшизата мора да даде листа на материјали што треба да ги изнајми или купи, како и имиња на личностите од кои ќе ги купи.
- Франшизинг договорите мора да бидат објавувани, вклучувајќи ги имињата на давателите на заемот, процентот на наплата, како и провизии.
- Продавачот на франшизата мора да го наведе секое ограничување. На пример, какви производи можат да бидат продавани, колку тие можат да бидат продадени, каде и на која продажна територија?
- Доколку сака друг инвеститор да се вклучи во работењето, тогаш мора да биде обезбеден опис на должностите кои се очекува тој да ги изврши. Ова укажува дека “тивките инвеститори” се непожелни.
- Објавената изјава мора да ги содржи термините во кои може да се откаже или обнови договорот за купување на франшизата.
- Објавената изјава мора да вклучи статистика за бројот на операции на франшизингот. Бројот на сите обнови кои се одбиени и бројот на откажани купувачи на франшизата мора да обезбеди список на имиња на 10 франшизинг локации најблиску до онаа која е предмет на продажбата.
- Мора да биде наведен датум помеѓу потпишувањето на спогодбата за купување на франшизата и датумот за отворање на таа локација.
- Мора да биде назначен видот и трошокот за обуката понудена од продавачот на франшизата.
- Ако некоја личност е вмешана во промоцијата на франшизата, изјавата мора да ја покажува неговата лична инвестиција во франшизата, како и неговите исплати и обврски.
- Продавачот на франшизата мора да му обезбеди на купувачот на франшизата контакт со другите купувачи на франшизата од кои може да се информира за следниве прашања: Што велат сегашните франшизери за организацијата? Од листата на франшизери во Вашата област уредете интервјуа со тие луѓе и откријте како тие ја водат компанијата. Можат ли тие да добијат совет кога им е потребно? Дали се тие претешки супервизори? Имаат ли тие некакви финансиски проблеми? Дали имаат забелешки за договорот? Дали рекламните аранжмани се задоволувачки? Каков е бизнисот? Дали профитот е во согласност со очекувањата? Дали франшизерот сосема разумно ги претстави големините на трошоците од воведувањето на операциите, на актуелните операциски трошоци и на профитот? Да се биде набљудувач додека се добие дозвола за франшизата. Ако е можно, да се помине ден на франшизата. Кога е можно, исто така, да се видат франшизери чии имиња не беа застапувани од компанијата. Вие сакате да бидете сигурни дека зборувате слободно со непристрасни луѓе. Дали сте принудени да потпишете договор? Лош знак е претеран притисок од страна на продавачот на франшизата. Продавачот на франшизата кој избегнува испитувања, треба да се отпише.
Листа за проценка на квалитетот на франшизата
Пред да се одлучи дали ќе се купи франшизата и дали да се отпочне со таков начин на работењето треба да се изврши детална проценка на квалитетот на понудената франшиза. Бидејки не се сите франшизи исти, има добри франшизи и помалку добри, па може да се каже и лоши франшизи. Дел од проценката треба да ја изврши самиот купувач на франшизата бидејки и тој поседува одредени сознанија за бизнис со кој сака да се занимава, додека останатата проценка најдобро е да ја направи адвокат кој има искуство во слични договори. Бидејки продавачите на франшизата се искусни имаат потпишано повеќе договори и често пати со „ситни букви“ ставаат одредени членови кои во понатамошен тек на работењето добиваат големо значење и може да претставува голема обврска за купувачот на франшизата. А може и финансиска штета да биде нанесена со невнимателно потпишување на вешто составени договори. Затоа е најдобро да се напише листа за проверка и да се проверува секоја реченица и секоја можна ситуација за да се обезбеди сигурност во понатамошниот тек на работењето. Една листа на проценките може да изгледа и вака:
- Дали Вашиот адвокат го одобри договорот за франшиза кој Вие го разгледавте откако тој го прочита став по став?
- Дали од Вас се бара да направите нешто што според Вашиот адвокат не е мудро или не е легално?
- Дали Ви се дава ексклузивно право на територијата или продавачот на франшизата може да продаде втора или трета франшиза на Вашата територија?
- Дали продавачот на франшизата е поврзан на некој начин со друга компанија која нуди слична стока или услуги?
- Ако одговорот на претходното прашање е “да“, која е заштитата од другата компанија?
- Под кои околности Вие можете да го раскинете договорот и колку ќе Ве чини ако решите од некоја причина да престанете со работата?
- Ако ја продадете франшизата, дали ќе Ви се компензира за Вашата добра волја или пак со продажбата ќе имате загуба?
- Колку години оваа фирма (продавачот) нуди франшизи?
- Дали има репутација на чесно работење меѓу локалните фирми кои имаат нивна франшиза?
- Дали продавачот на франшизата Ви покажал сигурни бројки кои покажуваат точен профит на една или повеќе фирми кои Вие самите сте ги провериле?
- Дали фирмата ќе Ви помогне со:
- програма за обука на менаџерите?
- програма за обука на персоналот?
- програми за односи со јавноста?
- капитал?
- кредит?
- идеи за производи?
- Дали фирмата ќе Ви помогне да најдете добра локација за новиот бизнис?
- Дали продавачот на франшизата има доволно финансии да го спроведе својот план за финансиска помош и растеж?
- Дали продавачот на франшизата е компанија самец или е корпорација со искусен менаџмент кој е добро истрениран (секогаш да има искусна личност на чело)?
- Што точно можат да направат тие за Вас, а Вие сами не можете?
- Дали продавачот на франшизата доволно добро Ве испраша за да може да се осигура дека Вие можете успешно да водите една од неговите франшизи со профит?
- Дали Вашата држава има закон за продажба на франшизи и дали овој договор е усогласен со тој закон?
- Колку капитал ќе мора да имате за да купите франшиза и да можете да работите додека приходот не Ви се изедначи со расходот и почнете да остварувате позитива? Од каде ќе го најдете?
- Дали сте подготвени да се откажете од дел од независноста при дејствување во замена за предностите кои Ви ги нуди продавачот на франшизата?
- Дали навистина верувате дека имате почетна способност обука и искуство за да работите лесно и профитабилно со продавачот на франшизата, со Вашите вработени и со Вашите муштерии?
- Дали сте подготвени да го потрошите големиот дел и целиот Ваш деловен живот со овој продавач на франшиза, нудејќи го неговиот производ или услуги на потрошувачите?
- Дали сте направиле некакво истражување за да одредите дали производот или услугата која мислите да ја продавате како франшиза има пазар на Вашата територија со цени кои Вие мислите да ги барате?
- Дали населението на територијата која Ви е дадена ќе се зголеми, ќе остане исто или ќе се намали во наредните 5 години?
- Дали производот или услугата која ја предвидувате ќе има поголема побарувачка, иста или помала во наредните 5 години?
- Каква е конкуренцијата на Вашата територија?
- Фирми кои не се франшизери?
- Фирми кои се франшизери?